کمدی به سبک ایتالیایی

تالیف و ترجمه: یاسمن حسینی

all’italiana (کمدی به سبک ایتالیایی) یک ژانر فیلم ایتالیایی است و به طور گسترده‌ای تصور می‌شود که با «I soliti ignoti » (معامله بزرگ در خیابان مدونا) اثر ماریو مونیچلی در سال 1958 آغاز شده و نام خود را از عنوان Divorzio all’italiana پیترو گرمی (طلاق به سبک ایتالیایی، 1961) گرفته است. این اصطلاح به جای یک ژانر خاص، دوره‌ای را نشان می‌دهد (تقریباً از اواخر دهه پنجاه تا اوایل دهه هفتاد) که در آن صنعت فیلم ایتالیا کمدی‌های موفق بسیاری را با برخی ویژگی‌های مشترک مانند طنز رفتار، مضامین مسخره‌آمیز و گروتسک تولید می‌کرد و تمرکز شدید بر مسائل اجتماعی آن دوره (طلاق، رشد اقتصادی کشور و پیامدهای مختلف آن) داشت که اغلب با پس زمینه‌ای قابل توجه از غم و اندوه و انتقاد اجتماعی مشخص می‌شد که محتوای کمیک را کمرنگ می‌کرد.

 Commedia all’Italiana

 کمدی به سبک ایتالیایی (Commedia all’Italiana) به شدت با فرهنگ عامه ایتالیا گره خورده‌ و این مجموعه‌ای از داستان‌های افراد فقیر و بدبخت در فضایی بسیار تاسف‌بار و منفی است که دوره فقری را که پس از پایان جنگ جهانی دوم در اروپا و به ویژه در ایتالیا وجود داشت؛ نشان می‌دهد. در هر طرحی از فیلم‌های این ژانر، گروهی از دزدان و راهزنان وجود دارند که دوست دارند با تدارک بی‌وقفه یک موفقیت بزرگ، زندگی خود را تامین کنند. با این حال، هر کدام مشکلات و سختی‌های خاص خود را دارند که ناشی از جهل، ناتوانی، امکانات ناکافی، عشق نافرجام و بسیاری از بدبختی‌های دیگر است. کل داستان حول محور این سوء تفاهم‌های به ظاهر غیرضروری می‌چرخد و به بیننده این امکان را می‌دهد که دید واضح و دقیقی از کمبودهای ایتالیایی‌های آن دوره و هم آگاهی لازم از تاریکی و شادی کل ایتالیا داشته باشند. علاوه بر آن، گروه متقلبان که ظاهراً با فریب و حیله به هدف خود می‌رسند در پایان داستان تقریباً همیشه خود را فریب خورده و از نظر اقتصادی و روانی نیز بدتر از قبل می‌بینند. به طور کلی، هرکسی که داستان را چه در عرصه سیاسی و چه در زمینه‌های مختلف اجتماعی به بهترین شکل بیان کند همیشه قدرتمندترین است. اما آنچه که بیننده را به خنده می‌اندازد، شوخی‌های مکرر بازیگران است که باعث شهرت آنها در زمان آماده‌سازی پلان‌هایشان می‌شود. عنصر غم و اندوه به میزان زیادی در تمام داستان‌های با موضوع کمدی ایتالیایی وجود دارد البته نه فقط با هدف تمسخر مردم فقیری که به دنبال بهبود وضعیت خود هستند بلکه همواره تا پایان تلخ ماجرا، لبخند تلخ و امیدی کم رنگ در مردم را نشان می‌دهد.

 طنز در ایتالیا و نمادهای کمیک ایتالیایی

برخلاف مردم بریتانیا که جناس در شوخ طبعی آنها رواج دارد ایتالیایی‌ها از کنایه بیشتر استفاده می‌کنند. ایتالیایی‌ها به راحتی به خودشان نمی‌خندند و دوست ندارند اهل شوخی باشند. با این حال، آنها از شوخی در مورد زندگی و سیاست استقبال می‌کنند. جالب‌ترین طنز در ایتالیا طنزی است که به طنزهای زندگی روزمره اشاره می‌کند. به همین دلیل، طنز ایتالیایی در واقعیت ریشه دارد. شخصیت‌های کمیک ایتالیایی عجیب و غریب هستند اما اغراق‌آمیز نیستند. این پیوند به واقعیت کمک می‌کند تا طنز ایتالیایی و شخصیت‌های کمیک ایتالیایی تحسین‌برانگیزتر شوند. همچنین کمدی‌های ایتالیایی را ترکیبی از تراژدی و کمدی می‌سازند که دیگران آنها را تراژدی کمدی می‌نامند.

کمدی ایتالیایی قرن شانزدهم تقریباً به طور کامل از کمدی لاتین الگوبرداری شده بود. البته تنها سه نویسنده (ماکیاولی، آریوستو و جیوان ماریا سیچی) وجود داشتند که تفاوت زیادی با بسیاری از کسانی که کمدی می‌نوشتند؛ داشتند. ماندراگولا ماکیاولی، برخلاف دیگران، کمدی شخصیت‌هایی را خلق کرد که حتی در حال حاضر نیز زنده به نظر می‌رسند زیرا آنها را با دیدی دقیق از واقعیت کپی کرده بود. ولی آریوستو به جای ترسیم عینی شخصیت، تصویری از عادت‌های زمان خود و به ویژه عادت‌های اشراف نشان می‌داد که متمایز از دیگران بود. اما، سیچی در کمدی‌های خود گنجینه‌ای از زبان گفتاری را به جای گذاشت که به افراد امکان می‌داد به طرز شگفت‌انگیزی با آن دوره آشنا شوند. علاوه بر آنها، گراتزینی و متئو باندلو نیز دو نفر از مهمترین رمان‌نویسان قرن شانزدهم بودند. باندلو یک انسان جدی و اسقف و روحانی دومینیکن بود که اغلب به تمسخر کلیساهای زمان خود می‌پرداخت. اما گراتزینی شخص بازیگوش و عجیبی بود. موضوع‌های تکراری در کمدی‌های ایتالیایی در زمان گذشته شامل گرسنگی، فقر، بدبختی، پیری، بیماری و مرگ بود. اما کمدی‌های مدرن ایتالیایی تمایل دارند بر پوچ بودن زندگی مدرن تمرکز کنند و این که چقدر آنها می‌توانند از واقعیت زندگی بشر حذف شوند. پس، شکاف بین زندگی در دنیای تکنولوژی که سعی می‌کنیم آن را در اطراف خود ایجاد کنیم و همچنین انسان‌های معیوبی که باقی می‌مانیم و همیشه خواهیم ماند، موضوع تکراری آنها است.

علاوه بر آن، تفسیر و نقد اجتماعی جزء جدایی‌ناپذیر در تمام اشکال کمدی ایتالیایی هست. هدف کمیک‌ها در ایتالیا به طور کلی این است که واقعیت اطراف خود را از منظر کمیک در نظر بگیرند و سپس این موضوع را به مخاطبان‌شان منتقل کنند. کمدی ایتالیایی، سنت‌های کمدی هنرمندان یا کمدی ماسکی (commedia dell’arte) یک نوع بداهه از کمدی محبوب در تئاترهای ایتالیا در قرن 16 تا 18 بر اساس شخصیت‌های استوک که بازیگران دیالوگ و اکشن کمیک خود را با توجه به چند طرح اساسی (معمولاً دسیسه‌های عاشقانه) و موضوع خاصی اقتباس کردند و تئاتر یونانی را در استفاده از شخصیت‌های کهن یا شخصیت‌های کمیک ادامه می‌دهد. آنها نقش‌های فرعی را انتخاب می‌کنند تا مخاطب بتواند بلافاصله بدون هیچ مقدمه طولانی با آنها ارتباط برقرار کند. دیالوگ‌های کمدی‌های ایتالیایی می‌توانند احساسی باشند اما درباره موقعیت‌ها و احساس‌های واقعی هستند. ضمنا بازی‌های زیادی با کلمات وجود دارد که مخاطب از ترکیب و تضاد گویش‌ها با زبان ایتالیایی استاندارد لذت می‌برد. تعامل کلامی آنقدر برای کمدی ایتالیایی حیاتی است که هر وب سایتی که به ستارگان کمدی اختصاص داده شده است، بخش‌هایی دارد که معروف‌ترین دیالوگ‌های آنها را کلمه به کلمه ضبط می‌کند. این‌ها توسط مردان جوان ایتالیایی حفظ می‌شوند و زمانی که مدت زمانی را با هم می‌گذرانند بارها و بارها خوانده می‌شوند و این که بتوانند صحنه‌های خاصی از فیلم‌های خاص را بازخوانی کنند، چیزی شبیه به یک آیین است. به طور کلی زندگی واقعی اغلب به شکست یا تراژدی یا کاهش توقع‌ها ختم می‌شود زیرا افراد، هرگز آنقدر شگفت‌انگیز یا با استعداد نیستند که بخواهند آن را باور کنند. این شکاف بین آنچه که فکر می‌کنیم، هستیم و آنچه واقعا هستیم یکی دیگر از موضوع‌های تکرار شونده در کمدی‌های ایتالیایی است. همچنین هنر انطباق با شرایط در ایتالیا بسیار ارزشمند است و بارها در پایان کمدی‌های ایتالیایی ظاهر می‌شود زیرا شخصیت‌ها شکست‌های خود را می‌پذیرند و دوباره به زندگی ادامه می‌دهند.

ضمنا، احساس از ویژگی‌های دیگری است که در این نوع کمدی نقش مهمی را ایفا می‌کند. اگرچه وضعیت اجتماعی افرادی که در این داستان‌ها حضور دارند بسیار پایین است اما شخصیت‌های اصلی، اراده زیادی برای زندگی کردن، عشق ورزیدن و رویا دیدن دارند و نشان دادن صحنه زمین خوردن آنها به عنوان یک انسان دست و پا چلفتی اتفاقی است که بلافاصله موجب خنده مخاطب می‌شود. در دهه شصت و هفتاد نیز چنین طرح‌هایی با طنز آمیخته شدند. حتی در این داستان‌ها، مانند Signore e signori buonanotte (1976)، صحنه‌های طنز اغراق‌آمیز وجود داشتند و شخصیت‌ها توسط افراد قدرتمند یا اشخاصی با نقاب‌های کمدیا دل آرته ((Commedia dell’arte مورد هدف قرار می‌گرفتند. اما کمدی ایتالیایی در دهه هشتاد وجود نداشت و در آن زمان بازیگران اصلی پیر شده بودند و ژانر کمدی که بیشتر بر جنبه مبتذل و توهین‌آمیز شخصیت‌ها متمرکز بود، جایگزین شد و از مدل‌های آمریکایی پیروی می‌کرد ولی با دگرگونی این ژانر کمیک در ایتالیا و تبدیل آن به سبک آمریکایی در نهایت، نوع Commedia all’italiana از بین رفت. ولی آخرین فیلم مشهوری که هنوز هم به خوبی شخصیت‌های کمدی ایتالیایی را منعکس می‌کند فیلم Il marchese del Grillo به کارگردانی ماریو مونیچلی (1981) است. در آن، آلبرتو سوردی نقش یک مارکیز ثروتمند رم را بازی می‌کند که برای رفع بی‌حوصلگی خود جوک‌هایی را برای فقرا و افراد درمانده بدون پایان خاصی طراحی می‌کند. این فیلم منعکس‌کننده شخصیت یک فرد معمولی است که فقط به خودش و داشته‌هایش اهمیت می‌دهد و بدبینی، اصلی‌ترین موضوع آن فیلم است. از ویژگی‌های این ژانر Commedia all’italiana”” می‌توان به زبان قوی، موضوع‌های تند و طنزآمیز اشاره کرد. این فیلم‌ها بین اواخر دهه 50 و اوایل دهه 70 ساخته شدند که I soliti ignoti (معامله بزرگ در خیابان مدونا)، Tutti a casa (همه به خانه بروند!)، Divorzio all’italiana (طلاق به سبک ایتالیایی) و Sedotta e abbandonata (اغوا شده و رها شده) از مهمترین آنها به حساب می‌آیند.

علاوه بر این، کمدی‌های مدرن ایتالیایی نیز اغلب آمیزه‌ای از کمدی و درام هستند. یک مثال خوب La Mafia Uccide Solo d’Estate (مافیا فقط در تابستان می‌کشد) است که به جنایت سازمان یافته اختصاص دارد. یکی دیگر از فیلم‌های محبوب اخیر که این گرایش را به خوبی نشان می‌دهد Perfetti Sconosciuti (غریبه‌های کامل) است. ضمنا، تقلید نیز جزو عناصر سازنده کمدی ایتالیایی به شمار می‌آید. Checco Zalone نام مستعار کمدین بسیار محبوب «لوکا پاسکواله مدیچی» است که فیلم‌های او بر مشکلات ایتالیا تمرکز می‌کند و ویژگی‌های ایتالیایی را در آینه‌ای ترک‌خورده نشان می‌دهد. به طور کلی، تماشای هر یک از فیلم‌های ذکر شده علاوه بر درک بهتر حس طنز ایتالیایی به تمرین زبان افراد گوناگون نیزکمک می‌کند.

به عنوان مثال فیلم کمدی روبرتو بنینی «زندگی زیباست» که در اردوگاه کار اجباری نازی‌ها اتفاق می‌افتد تنها یکی از مجموعه‌های طویل کمدی‌های ایتالیایی است که به دنبال نشان دادن پوچی‌های طعنه‌آمیز در تراژدی است. علاوه بر این، یک نمونه کلاسیک از تمام این نکات در کمدی ایتالیایی فیلم I soliti ignoti (معامله بزرگ در خیابان مدونا) ساخته ماریو مونیچلی در سال 1958 است. این فیلم در مورد یک گروه بدبخت از جنایتکاران خرده پا است که می‌خواهند موقعیت بهتری برای خود بسازند. آنها از همان ابتدا به دلیل بی‌کفایتی خود محکوم به فنا هستند اما انسانیت آنها و میل به بزرگ جلوه دادن خودشان برای فرار از فقری که در آن زندگی می‌کنند آنها را برای مخاطبان محبوب می‌کند. اما در نهایت، پس از همه آماده‌سازی‌ها، آنها دیوار اشتباهی را تخریب می‌کنند و به جای یک گاوصندوق مملو از پول، یخچالی حاوی یک کاسه ماکارونی با لوبیا پیدا می‌کنند ولی شکست خود را می‌پذیرند و به این موضوع بسنده می‌کنند که دور میز بنشینند و پاستا را بخورند و در مورد مهارت‌های آشپزی زنی که آنرا آماده کرده است نظر دهند و در مورد کمبود مواد اولیه با هم بحث کنند!

البته علاوه بر افراد ذکر شده توتو نیز نماد کمدی ایتالیایی است. او در 108 فیلم حضور داشت. وی شاعر، نویسنده و آهنگساز نمایش‌های مختلف صحنه‌ای بود. توتو همچنین صداپیشگی دنی کی را در تمام فیلم‌هایش که در ایتالیا اکران می‌شود، دوبله کرد. او یک بار در یک کلوپ شبانه رومی با دنی کی ملاقات کرد، جایی که آنها با یک برنامه پانتومیم بداهه، جمعیت را سرگرم کردند. زیرا آنها هر دو استاد شوخ‌طبعی بودند و به راحتی می‌توانستند بدون صحبت کردن حتی یک کلمه، مخاطبان را سرگرم کنند. اما با این که فیلم‌ها منبع مهمی برای خنده هستند، اما جوک‌هایی که ایتالیایی‌ها به یکدیگر می‌گویند دارای سبک خاصی است و سوژه‌های متنوعی برای آنها وجود دارد. به عنوان مثال افسران پلیس به خصوص ژاندارمری ایتالیا موضوع رایج جوک‌های ایتالیایی هستند زیرا پلیس‌ها متهم هستند که آنقدر باهوش نیستند و اشتیاقی به کارشان ندارند. ضمنا ایتالیایی‌ها مانند بسیاری از ملیت‌های دیگر، بلوندها را مسخره می‌کنند زیرا منبع اصلی طنز در آنها باز هم ادعای عدم هوش آنها است. موضوع‌های دیگر جوک‌های ایتالیایی زنان، مردان، ازدواج، ملاقات با پزشک و جوک‌های سیاسی است که برای یک زبان‌آموز ایتالیایی احتمالا درک جوک‌های سیاسی سخت‌ترین آنها است زیرا آنها علاوه بر تسلط بر زبان ایتالیایی باید آگاهی لازم از وضعیت سیاسی کشور نیز داشته‌ باشند. ضمنا، بسیاری از جوک‌های دیگر به کلیشه‌های مربوط به ایتالیایی‌ها شامل مافیا و جنایت است. ولی منبع دیگر طنز این واقعیت است که ایتالیایی‌ها هنگام صحبت کردن از حرکات دست استفاده می‌کنند. به عنوان مثال:

Do you know how to silence an Italian?  آیا می‌دانید چگونه یک ایتالیایی را ساکت کنید؟

 Tie his hands behind his back.دست هایش را از پشت ببندید.

البته لذت بردن از جوک‌های ایتالیایی سلیقه‌ای و نیازمند آگاهی از ظرافت‌های زبانی آن است و امکان دارد که خنده در آنها کمرنگ یا محو باشد اما اگر کسی بخواهد متوجه منظور آنها شود حتما باید تسلط کامل به زبان و رویدادهای سیاسی و اصطلاحات آن داشته باشد.

علاقمندان به طنز و ادبیات ایتالیا و جهان می‌توانند مطالب را در سایت ما مطالعه کنند.

تالیف و ترجمه: یاسمن حسینی، دفتر طنز حوزه هنری

منابع:

Commedia all’italiana, https://en.wikipedia.org/wiki/Commedia_all%27italiana

Humor in Italy and Italian Comic Icons, https://www.italiansrus.com/articles/subs/humorinitaly.htm

Italian literature, https://en.wikipedia.org/wiki/Italian_literature

Italian Jokes and Sense of Humour: Have a Laugh all’Italiana, https://www.lingq.com/blog/italian-jokes