ترجمه و تالیف: یاسمن حسینی
الکساندر سرگئیویچ پوشکین شاعر، نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس روسی دوران رمانتیک بود که بسیاری از افراد او را بزرگترین شاعر روسی و بنیان‌گذار ادبیات مدرن روسیه می‌دانند. وی علاوه بر این که شعر روسی را به بالاترین حد خود رساند نقش موثری نیز بر تمام ادبیات روسیه در قرن نوزدهم و بیستم داشت.
تاریخچه:
الکساندر پوشکین مشهورترین شاعر روسیه در 26 مه 1799 در یکی از مشهورترین خانواده‌های اصیل روسیه از سرگی و نادژدا پوشکین متولد شد. او از طرف پدر، از فرزندان اشراف روسیه بود و از طرف مادر با یک لرد آفریقایی نسبت فامیلی داشت. مادر وی نوه یک شاهزاده حبشه‌ای «هانیبال» بود که مورد علاقه پیتر اول بود. ضمنا، بسیاری از پیشینیان پوشکین نقش‌های مهمی در تاریخ روسیه داشتند. اما با تولد الکساندر، خانواده آنها به تدریج ثروت و نفوذ خود را از دست دادند و به مقام اشراف کوچک تنزل یافتند. پوشکین بین سالهای 1811 و 1817 در لیسه در تسارسکو سلو “مدرسه‌ای برای جوانان اشرافی” شروع به نوشتن شعر کرد. او در اکثر دروس، شاگرد چندان خوبی نبود اما در ادبیات فرانسه و روسیه عملکرد درخشانی داشت. پوشکین در جوانی غرق در شعر فرانسه و نئوکلاسیسم روسیه بود. وی در حالی که هنوز در مدرسه بود حدود 130 شعر را بین سالهای 1814 و 1817 سرود که آثار اولیه او شامل مرثیه‌ها، ترانه‌ها و رسائل بودند. پوشکین پس از فارغ‌التحصیلی در سال 1817 به عضویت جامعه سنت پترزبورگ درآمد و به دنبال لذت و همچنین سیاست بود. او درآن سا‌ل‌ها شعرهای خاصی را درباره محدودیت‌ها و خودکامگی مقامات عالی رتبه نوشت که آنها به طور گسترده‌ای دست به دست شدند اما هرگز اجازه انتشار نیافتند. حماسه مسخره Ruslan i Liudmila (1820) حاصل آن دوران هست. این شعر، افسانه‌ای است که بر اساس تاریخ روسیه قرون وسطی ساخته شده‌است و سبب شد که پوشکین بلافاصله پس از انتشار آن به دلیل افکار صریح سیاسی خود به جنوب روسیه تبعید شود. او در سالهای نخست تبعید (1823-1820) به قفقاز و کریمه سفر کرد و شعرها و شعرهای داستانی نوشت که کشف اخیر او در ترجمه فرانسوی از آثار جورج گوردون و لرد بایرون را به نمایش گذاشتند.
پوشکین در سال 1820 اولین شعر داستانی خود، راسلان و لودمیلا را به پایان رساند. این یک عاشقانه است که از ماجراهای خارق العاده تشکیل شده اما با طنز قرن گذشته روایت شده‌است. با این حال، حتی قبل از انتشار راسلان و لودمیلا در ژوئن 1820، پوشکین به دلیل شوخ‌طبعی سیاسی که در شعرهای قبلی خود بیان کرده بود مجبور به گذراندن دوران تبعیدش در جنوب روسیه بود. پس، پوشکین در ششم ماه مه سن پترزبورگ را ترک کرد و بیش از شش سال به آنجا بازنگشت. بعد از آن، پوشکین از سال 1820 تا 1823 در مکان‌های مختلف بخش جنوبی روسیه از جمله قفقاز و کریمه به ادامه زندگی خود پرداخت. او ابتدا در آنجا خوشحال بود اما به مرور زمان، از زندگی در شهرهای کوچک احساس کسالت کرد. .پوشکین همیشه کمبود پول داشت و به عنوان کارمند دولت کار می‌کرد اما چون درآمد زیادی نداشت خانواده‌اش هم از او حمایت نمی‌کردند. پس از آن او در سال 1823 به اودسا منتقل شد و بعد از آن به میخائیلوفسکوئه “املاک متعلق به خانواده‌اش” نقل مکان کرد زیرا اسکندر اول ابتدا او را به جنوب روسیه تبعید کرد و سپس وی را در حصر خانگی در املاک میخائیلوفسکوئه در منطقه پسکوف قرار داد. زیرا از آنجایی که پوشکین با بسیاری از انقلابیونی که خواستار مشروطه و آزادی اجتماعی بودند “دکامبرست‌ها” دوست بود و اگر تبعید نمی‌شد در قیام دکامبرست 1825 در سن پترزبورگ شرکت می‌کرد. ولی با این که پوشکین هرگز طرفدار سرنگونی تزار نبود اما او از حق افراد در آزادی و فضای خصوصی حمایت می‌کرد و علیه سانسور می‌جنگید. علاوه بر آن، پوشکین در یکی از شعرهای خود با جمع‌بندی آرمان ابدی مردم روسیه نوشت: “در این دنیا هیچ سعادتی وجود ندارد، فقط صلح و آزادی.”
پس از آن، او با شرایط دشواری روبرو شد زیرا وقتی به میخائیلوفسکوئه رسید روابط وی با والدینش خوب نبود و خانواده‌اش هم در اواسط ماه نوامبر املاک را ترک کردند و پوشکین نیز زندگی شخصی خود را همراه با پرستار خانواده سپری کرد. او گاهی اوقات به یکی از شهرهای همسایه می‌رفت. پرستار نیز داستان‌های عامیانه بسیاری را برای پوشکین تعریف می‌کرد و برخی معتقد هستند که آن شخص، احساسی از زندگی مردم را به او داده‌است که همین موضوع در بسیاری از شعرهایش هم وجود دارند. اما بر خلاف زمان‌های گذشته، دو سال حضور پوشکین در میخائیلوفسکوئه از نظر تولید شاعرانه برایش بسیار غنی بود. او در میان سایر آثار، سه فصل اول اوژن یونگین را نوشت و تراژدی بوریس گودونوف را ساخت. علاوه بر این، وی شعرهای مهم بسیار (درام‌های شاعرانه موسیقی) و یک داستان طنز را در شعر با عنوان Count Nulin سرود. او در سال 1830 از ناتالی گونچاروا خواستگاری کرد و از همسر آینده خود پول خواست و خانواده آنها را متقاعد کرد که زمین و خانه‌ای برایش فراهم کنند. او به کار در مورد یوجین اونگین که نگارش آن را از سال 1824 آغاز کرده بود، ادامه داد و آن را در آگوست 1831 تمام کرد و در همان سال با ناتالی گونچاروا ازدواج کرد و از او صاحب سه فرزند شد. اما پوشکین و همسرش با هم خوشبخت نبودند. در نهایت، پوشکین در 26 ژانویه 1837 در دوئل با D’Anthès زخمی شد و در 29 ژانویه درگذشت. امّا در حالی که دادگاه با D’Anthès همدردی می‌کرد مردم روسیه در سوگ پوشکین برای او عزاداری می‌کردند و دولت از ترس ناآرامی، مراسم خاکسپاری پوشکین را در یک کلیسای کوچک برگزار کرد و عزاداران را فقط با بلیط پذیرفت تا این که سرانجام، پیکر او را کنار مادرش در صومعهSvyatye Gory به خاک سپردند.
علل شهرت پوشکین
ششم ژوئن به عنوان روز تولد الکساندر پوشکین جایگاه ویژه‌ای در تقویم ادبی روسیه دارد. الکساندر پوشکین بنیان‌گذار زبان روسی مدرن تلقی می‌شود. او سبک بلند شعر کلاسیک روسیه را رد کرد و سد گفتار محاوره‌ای و قصیده‌های بلند گذشته را از بین برد. البته، روس‌ها هنوز هم از زبان پوشکین استفاده می‌کنند. او رمان، غزلیات کلاسیک، شعرهای عاشقانه، درام تاریخی، نثر رئالیستی، شعرهای عاشقانه و سیاسی، رمان‌هایی در شعر، داستان کوتاه، افسانه، مجله سفر و آثار متعددی نوشت که بسیاری از آنها در ژانرهای خود به متن بنیادی تبدیل شدند. پوشکین موضوع‌های اصلی را شناسایی کرد تا نویسندگان روسی قرن بیستم نیز به آن بپردازند که شامل رنج یک فرد فروتن از درجه پایین، رویارویی بین یک شخصیت استثنایی و جامعه، انتخاب دردناک بین وظیفه و سعادت شخصی و همچنین، شورش کردن یک نفر به تنهایی در برابر سیستم است و همه این موضوع‌ها ابتدا توسط پوشکین مطرح شد قبل از این که به ایده‌های اصلی در آثار نویسندگان بزرگ روسی مانند داستایفسکی، تولستوی، چخوف و بونین تبدیل شوند. علاوه بر آن، رمان شعر اوژن یونگین از کارهای کلیدی وی است که در طی چندین سال نوشته شد و همراه با پوشکین و گذر زمان تغییر کرد و توسعه یافت و بیشتر افراد، این اثر را که رمانی در شعر است مشهورترین اثر پوشکین می‌دانند. ضمنا منتقد برجسته ادبیات قرن نوزدهم میلادی آن را دائره‌المعارفی از زندگی روسیه می‌داندکه منعکس‌کننده پوشش جامع آن از زندگی و فرهنگ آن زمان کشور است. علاوه بر آن، یک اپرا و اقتباس‌های درام متعدد از کارهای بزرگ پوشکین باعث افزایش شهرت بین‌المللی او شد و دلیل دیگر محبوبیت مداوم پوشکین، سادگی ظاهری آثار او است. وی توانایی ایجاد تصاویر زنده را فقط با دو یا سه کلمه داشت به طوری که آنها در ذهن خواننده نقش می‌بست. علاوه بر آن، یادداشت‌های پوشکین نشان می‌دهد که او با دقت تمام خطوط را ساخته‌است.
اما اوج شهرت پوشکین مربوط به زمان پس از مرگ او است. وی در زمانی که زنده بود از چنین مکان والایی در جامعه روسیه برخوردار نبود زیرا او شوخ‌طبعی شدیدی داشت و از هدف قرار دادن مقامات عالی رتبه نیز ابایی نداشت و این امر منجر به مشکل مقامات با او و چالش‌های مربوط به دوئل شد. البته هنوز هم الکساندر پوشکین به عنوان شاعر ملی روسیه شناخته‌می‌شود. میراث او به هویت روسی کمک کرده وکتاب کالوا هویت فنلاندی آنها را شکل داده است. آنچه ممکن هست جالب باشد این است که چگونه آثار او در به تصویر کشیدن کلیشه‌های فنلاندی‌ها موثر بوده‌است. در آثار وی می‌توان به سه نمونه کاملاً متفاوت از کلیشه‌های فنلاندی در ادبیات روسیه پی برد که شامل جادوگر در شعر روایی روسلان و لودمیلا (1820)، کارگر وظیفه شناس در یکی از داستان‌های بلکین “Undertaker” (1830) و ماهیگیر در شعر داستانی سوار برنز (1833) است. دانش پوشکین از اساطیر فنلاندی به احتمال زیاد از کارامزین “مورخ و نویسنده روسی” حاصل شده‌است که پوشکین او را تحسین می‌کند. امّا تا زمانی که الیاس لنروت افسانه‌های فنلاندی را در سال 1835 درThe Kalevala می‌نوشت آنها به صورت شفاهی منتقل می‌شدند و بدیهی است که برخی افسانه‌ها به روسیه رسیدند. شباهت‌هایی بین جادوگر خوب فین و جادوگر Väinämöinen از The Kalevala وجود دارد. روسلان و لودمیلا اعتقاد رایج در روسیه مبنی بر این که فنلاندی‌ها “راهی با جادو داشتند” را تأیید می‌کنند. این یک داستان خیر و شر از مبارزات و برخوردهای غیر منتظره و از ایمان داشتن به خیر و استفاده از قدرت خود، نه برای منافع شخصی بلکه برای کمک به دیگران و یک افسانه معمولی است. ضمنا، داستان Undertaker” ” که در دهه‌های اول قرن نوزدهم اتفاق می‌افتد متعلق به زمانی است که فنلاند یک سلطنت بزرگ بود و ما می‌توانستیم یک فنلاندی معمولی و ساده را در آن پیدا کنیم.
مشهورترین توصیف مردم فنلاند در ادبیات روسیه”کودک بی‌سرپرست طبیعت” است که از شعر معروف پوشکین “اسب سوار برنز” ناشی می‌شود. این شعر درباره سیل بزرگ سال 1824 در سن پترزبورگ است. قهرمان اصلی آن “اوگنی” نامزد خود را در سیل از دست می‌دهد و به زودی او نیز حافظه خود را از دست می‌دهد. وی مجسمه پیتر بزرگ را نفرین می‌کند و مجسمه ناگهان زنده می‌شود و اوگنی را در خیابان‌های سن پترزبورگ بدرقه می‌کند. در نهایت، جسد قهرمان اصلی داستان که در اوج فقر مرده‌است در ساحل متروکه‌ای پیدا می‌شود. این یکی از تأثیرگذارترین آثار پوشکین است. او در مقدمه، پتر کبیر را توصیف می‌کند در حالی که تصور می‌شود یک شهر باشکوه و جدید در کرانه‌های Neva، سرزمینی که به تازگی توسط سوئدی‌ها فتح شده؛ مورد نظر است. ولی در آن زمان بیشتر مردم فنلاند در آنجا ساکن بودند و در اصل، Neva فنلاندی معادل کلمه bog یا باتلاق است و اولین برداشت این است که روس‌ها در مکانی که فنلاندی‌ها فقط ماهیگیری می‌کردند و مناسب زندگی نبود موفق به ساختن یک شهر باشکوه شدند. از طرف دیگر، تصویر فین فروتن در تماس با طبیعت و این که کمتر تحت تأثیر بلایای طبیعی قرار می‌گیرد و همیشه می‌تواند به ماهیگیری ادامه دهد در حالی که سن پترزبورگ همیشه با این موضوع مشکل داشت و به طور منظم گرفتار سیل می‌شد. پس، این یکی از مضامین شعر انسان در برابر طبیعت است که شاید فنلاندی‌ها عملکرد بهتری درمورد آن موضوع داشتند. مشهورترین اشعار پوشکین در جشن آزادی و دفاع از آزادی شخصی، عاشقانه هست اما طبقه‌بندی سبک مختصر، معتدل و آزاد او برای بسیاری از منتقدان دشوار بوده‌است. علاوه بر آن، بسیاری از شعرهای روایی، حماسه‌ها و شعرهای او پایه اصلی سنت ادبیات روسیه به شمار می‌آیند.
به طور کلی پوشکین شعرهای عاشقانه فراوانی سرود و بسیاری از نویسندگان، عظمت وی را در جلسه انجمن دوستداران ادبیات روسیه در سال 1880 که داستایوسکی سخنرانی طولانی درباره او داشت، درک کردند. در همان سال در سخنرانی‌های داستایوسکی و تورگنیف، مجسمه ای از پوشکین در مسکو رونمایی شد و آنها ادعا کردند که: « این مجسمه به روس‌ها اجازه می‌دهد تا خود را به عنوان یک ملت بزرگ به دیگران معرفی کنند زیرا این ملت چنین مردی را به دنیا آوردند.» در نهایت، او به نماد دولت تبدیل شد و هر کلاس ادبیات و بسیاری از آپارتمان‌های شخصی یکی از دو پرتره معروف او را که توسط تروپینین و کیپرنسکی کشیده شده بودند را داشتند. علاوه بر آن، در سال 1937 هم جشن‌های بزرگی به مناسبت صدمین سالگرد درگذشت وی و به دنبال آن جشن‌های باشکوهی در صد و پنجاهمین سالگرد تولد او برگزار شد. ضمنا در سالگرد تولد وی با انتشار سیگارهایی به نام به یاد آوردن پوشکین و همچنین کبریت‌های پوشکین، تمبرها، ظروف، صابون، عطر و بسیاری دیگر از وسایل که حاوی عکس او بودند یاد و خاطره وی را گرامی داشتند.
در پایان، علاقمندان برای آشنایی بیشتر با ادبیات روسیه می‌توانند مطالب را در سایت ما دنبال کنند.
ترجمه و تالیف: یاسمن حسینی، دفتر طنز حوزه هنری
منابع:
- Aleksandr Pushkin Biography, https://www.notablebiographies.com/Pe-Pu/Pushkin-Aleksandr.html
- Aleksandr Pushkin, https://en.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Pushkin
- 10 reasons why Pushkin is so great, https://www.rbth.com/arts/literature/2016/06/06/pushkin-birthday_600561
- Finnish stereotypes in the works of Alexander Pushkin, https://www.pushkinhouse.org/blog/2018/7/18/finnish-stereotypes-in-the-works-of-alexander-pushkin
- Alexander Pushkin, https://www.poetryfoundation.org/poets/alexander-pushkin