کمدی چیست؟
تالیف و ترجمه: یاسمن حسینی
کمدی ژانری است که به طور گسترده در ادبیات، فیلم و تلویزیون کاربرد دارد و هدف اصلی آن سرگرم کردن مخاطب است. با این که امکان دارد ویژگی‌های کمدی از فرهنگی به فرهنگ دیگر بسیار متفاوت باشد امّا همه نمونه‌های کمدی به عنوان یک ابزار ادبی خنده‌دار نیستند. ولی همیشه کمدی یک ژانر بسیار محبوب در داستان‌سرایی بوده است.
تعریف کمدی
کلمه “کمدی” از کلمه فرانسوی comdie که به نوبه خود از کلمه یونانی – لاتین کمدیا گرفته شده و کلمه کمدیا نیز از دو کلمه کوموس (komos) به معنای خوشگذرانی و آییدین aeidein) ) به معنای آواز خواندن ساخته شده‌است. واژه کمدی در فرهنگ آکسفورد به معنای شاخه‌ای از نمایش است که به زندگی روزمره و رویدادهای طنز می‌پردازد. همچنین به معنای بازی سبک و سرگرم‌کننده از تئاتر است. البته امکان دارد که کمدی به عنوان نمایشی با پایان خوش نیز تعریف شود.
انواع کمدی
با این که طبقه‌بندی‌های متنوعی برای کمدی ارائه شده است اما در ابتدا به تفاوت کمدی و تراژدی می‌پردازیم و سپس در ادامه به انواع کمدی اشاره خواهیم کرد.
تفاوت تراژدی و کمدی
بیشتر مردم طنز را با کمدی و غم را با تراژدی مرتبط می‌دانند. با این حال، ادبیات تراژیک بیشتر دارای طنز و ادبیات کمیک اغلب دارای عناصر غم و اندوه است که این ادغام‌ها باعث ایجاد تعادل در یک اثر ادبی و انتظارات مخاطب می‌شود. کمدی، تمایل به برانگیختن خنده دارد در حالی که تراژدی اغلب رنج و انزوا را در افراد برانگیخته می‌کند. ضمنا اکثر شخصیت‌های اصلی یک تراژدی پیچیده و ناقص هستند و آن به اشخاص این امکان را می‌دهد که برای سقوط یا شکست قهرمان تراژیک احساس دلسوزی کنند. ولی قهرمانان کمیک تمایل دارند واقع‌گرایانه باشند و پیچیده نباشند تا مانع احساسی بین شخصیت داستان و مخاطب ایجاد کنند. علاوه بر آن، کمدی و تراژدی در عناصر داستانی نیز متفاوت هستند. توطئه‌های تراژیک معمولاً شامل رنج و احساس‌هایی هستند که سبب بازتاب‌های دراماتیک می‌شوند. امّا توطئه‌های کمیک معمولاً وضوح خوبی دارند و اغلب شامل شخصیت‌هایی می‌شوند که ارتباطات واقعی خود را با یکدیگر و یا درک عشق نسبت به یکدیگر را بیان می‌کنند.
کمدی کلاسیک (Classical comedy)
کمدی کلاسیک نوعی کمدی است که در آن نویسنده از قوانین کلاسیک نویسندگان یونان و روم باستان پیروی می‌کند که از کمدی‌های کلاسیک مانند پلاتوس ترنس و آریستوفان الگوبرداری شدند. کمدی کلاسیک ماهیت طنز دارد و فقط به دنبال ایجاد سرگرمی نیست بلکه هدف اصلی آن اصلاح جامعه است.
کمدی رمانتیک (Romantic comedy)
کمدی رمانتیک نوعی کمدی است که در آن نمایشنامه‌نویس از قراردادهای کمدی کلاسیک پیروی نمی‌کند. علاوه بر آن، نویسنده با تکیه بر قوه تخیل خود آنچه که به ذهنش خطور می‌کند را می‌نویسد و بر خلاف کمدی کلاسیک که در آن فقط عناصر کمیک در کمدی گنجانده می‌شوند در کمدی رمانتیک میان عناصر کمیک و تراژیک اختلاط وجود دارد و هدف آن تعلیمی یا اخلاقی نیست بلکه وظیفه اصلی آن ارائه سرگرمی به مخاطبان است که کمدی‌های شکسپیر دارای ماهیت رمانتیک هستند. در زمان ویلیام شکسپیر، اصطلاح کمدی مربوط به یک اثر دراماتیک با پایان خوش بود که اغلب شامل ازدواج می‌شد. اگرچه کمدی‌های شکسپیر دارای زبان طنز و ابزارهای کمیک هستند اما آنها از نظر لحن و طرح‌های‌شان خود را از تراژدی‌های دراماتیک و بازی‌های تاریخی او متمایز می‌کنند. به طور کلی، مضمون اصلی اکثر کمدی‌های شکسپیر تنش میان عقل و احساس است و موضوع اصلی آن بیشتر شامل فریب، اختلافات شخصیتی، غلبه بر موانع برای اتحاد مجدد و حتی عناصر ماورای طبیعی می‌شود. نمونه‌های معروف کمدی شکسپیر شامل این آثار (همه چیز خوب بود که خوب تموم شد، همانطور که شما آن را دوست دارید، کمدی خطاها، اندازه‌گیری برای اندازه‌گیری، تاجر ونیزی، همسران شاد ویندزور، یک رویای نیمه شب تابستان، هیاهوی بسیار بر سر هیچ، رام کردن زرنگ، طوفان، شب دوازدهم، دو جنتلمن ورونا و داستان زمستانی) می‌شود.
کمدی مدرن
کمدی یک ابزار ادبی مؤثر برای ایجاد جذابیت و جلب مخاطب است و اکثر مردم به دلیل لحن ساده و نتایج شادی بخش آن به آثار کمدی پاسخ مثبت می‌دهند. کشتارگاه پنج، خانه میرث، زوج عجیب و غریب، غرور و تعصب، اهمیت جدی بودن، باشگاه شادی شانس، دعایی برای اوون مینی، گوجه سبز سرخ شده، مردی بسیار پیر با بالهای بزرگ و استفاده روزمره جزو کمدی‌های مدرن طبقه‌بندی می‌شوند.
کمدی طنز (Comedy of Humours)
منتقدان تمایل دارند به نظریه‌های فلسفی، پزشکی یا روان‌شناختی دست بزنند تا دیدگاه‌های خود را در رابطه با ارزش‌های ادبی توجیه کنند. کولریج گمانه‌زنی‌های متافیزیکی زیادی را به فعالیت‌های ادبی وارد کرد و حتی در دوران مدرن، فلسفه و روان‌شناسی نقش مهمی در برخی نظریه‌های ادبی بازی کردند. در واقع کمدی طنز به طنز بستگی ندارد بلکه از طنز برای ایجاد اثر خود استفاده می‌کند. بنابراین فقدان طنز ناب در کمدی طنز یکی از ناهنجاری‌های نامگذاری ادبی هست که بهتر است آن را کمدی رئالیسم بنامیم.
کمدی رفتار (کمدی شوخ‌طبعی) (Comedy of Manners (Comedy of Wit))
کمدی رفتار نمایشی است که به طبقه نخبگان جامعه و آداب آنها می‌پردازد و هدف اصلی آن ایجاد اصلاحات در جامعه است. چنین نمایشنامه‌هایی در عصر بازسازی رایج بود. این اصطلاح به ویژه در مورد کمدی‌های ترمیم که توسطCongreve ،Wycherley ، Etherege و دیگران نوشته شدند، صدق می‌کند. کمدی‌های شریدان و اسکار وایلد نیز کمدی‌های رفتار هستند. این نوع از کمدی معمولاً درباره آداب و رسوم یک جامعه بسیار پیچیده است و شخصیت‌های اصلی آن معمولاً بسیار شوخ‌طبع هستند و از نظر لحن صحبت کردن و هم از نظر اخلاقی افراد ضعیفی به شمار می‌آیند. موقعیت‌ها هم اغلب مضحک و مبتذل هستند و طنز آن عمدتاً کلامی است. در این نوع از کمدی، کمدی مرمت بیشتر به عنوان کمدی رفتار شناخته می‌شود و به جنبه‌های افراطی زندگی و مدهای آن جامعه می‌پردازد. در واقع، آداب، قراردادها و حتی حماقت‌ها متعلق به جامعه‌ای مصنوعی است که به فرهنگ به اصطلاح تصفیه شده خود می‌بالند. همچنین مصنوعی بودن شخصیت و مضمون را هم به همراه دارد. صحنه کمدی‌های رفتارمربوط به دوره مرمت در لندن است و هرگز از آنجا خارج نمی‌شود. زندگی در این گونه نمایش‌ها شامل مهمانی‌ها، پیاده‌روی‌های عصرانه و دسیسه‌های عاشقانه است. شخصیت‌ها نیز افرادی هستند که اوقات فراغت خود را سپری می‌کنند و تنها هدفشان در زندگی این است که به عنوان اشخاص شوخ رفتار کنند چون احساس و اخلاق در آنها جایی ندارد. این کمدی‌ها وابسته به دسیسه و فریب و حقه هستند و ماجرای آنها با ترفندهای متقابل دنبال می‌شوند و موفقیت یا شکست ایشان خلاصه‌ای از طرح نمایشنامه است. این نوع از کمدی ذهن افراد را به سوی خود جذب می‌کند، دیالوگ‌های درخشانی دارد که در آن بهترین امکانات زبان انگلیسی به طور کامل در آن بررسی شدند و حاوی شوخی‌های مبتکرانه و ظریف است. مهمترین نویسندگان کمدی رفتار، ویلیام وایچرلی و کنگرو هستند که راه جهان از کنگرو (Congerve) به اندازهThe Country Wife و The Plain Dealer اثر ویلیام وایچرلی (Wycherley) معروف است. علاوه بر آنها می‌توان به نمونه‌های خنده‌داری مانند نمایش تلویزیونی Frasier، بسیاری از نمایشنامه‌های اسکار وایلد، نمایشنامه‌های نوئل کوارد و بازمانده‌های روز اثر کازوئو ایشی‌گورو هم اشاره کرد.
کمدی احساسی (sentimental comedy)
کمدی احساسی نیز یک ژانر محبوب در قرن هفدهم و هجدهم بود که به برررسی شخصیت‌های طبقه متوسط و روش‌های آنها برای غلبه بر چالش‌ها می‌پرداخت. این نوع کمدی به جای این که افراد را بخنداند برای گریه کردن آنها طراحی شده بود و برخی از درام‌های امروزی هم ممکن است در این دسته قرار بگیرند امّا در ادبیات دهه‌های 1600 و 1700 بسیار رایج بودند. She Stoops to Conquer اثر الیور گلداسمیت نمونه‌ای از این نوع کمدی است. در واقع، کمدی احساسی به عنوان رقیب جدی کمدی رفتار ظاهر شد که کمترین طنز را در میان فرم‌های دراماتیک دارد. هدف آن برانگیختن احساسات ملایم در مخاطب و اثبات پیروزی خیر محض بود. این نوع کمدی در حال حاضر بسیار محبوب هست زیرا تمایل به تئاتر غیراخلاقی کمتر شده‌است. در این آثار، مضامین متعارف قدیمی جای خود را به موضوعات کمیک جدید دادند که به بدی‌های جامعه به طور جدی حمله می‌کنند که هم با موعظه و هم با گریه، افراد را به رعایت مسائل اخلاقی تشویق کنند و برای موفق شدن راهی به جز سرگرمی و شوخ‌طبعی برای آنها باقی نمی‌ماند. یکی از سازندگان کمدی احساسی سر ریچارد استیل است و علاوه بر او، پارودی‌هایی هم توسط کمیک‌نویسان ماهری مانند شریدان و دیگران منتشر شدند. کمدی احساسی حدود دو قرن هیچ تأثیری بر مخاطبان نداشت اما در قرن بیستم، کمدی احساسی دوباره در لباسی جدید ظاهر شد. ضمنا درام آگاهی اجتماعی و درام تعهد نیز برخی از اصطلاحاتی است که برای این تولد دوباره کمدی احساسی به کار می‌روند. به عنوان مثال کمدی‌های شاو هدف دارند یا برشت، درام را با مشکلات سیاسی و اجتماعی آغاز کرد.
کمدی سیاه یا کمدی تاریک (Dark Comedy, Black Comedy)
تعدادی نمایشنامه وجود دارند که به آنها کمدی می‌گویند اما در طبقه‌بندی هیچ یک از انواع معروف کمدی قرار نمی‌گیرند. نمایشنامه‌هایی مانند Shakespeare’s Winter’s Tale یا Measure for Measure یا T.S. مهمانی کوکتل الیوت را می‌توان کمدی نامید زیرا چنین نمایش‌هایی با شادی به پایان می‌رسند اما تراژیک‌تر از کمیک هستند ولی لحن کلی نمایش فاقد خنده‌های خودانگیخته و ترکیبی از گریه و خنده است. به همین خاطر منتقدان، اسامی تراژدی-کمدی یا کمیک تراژدی را برای آنها پیشنهاد دادند. امّا پروفسور J. L. Styan از نام کمدی تاریک برای چنین نمایشنامه‌هایی استفاده کرد و این عبارت در حال حاضر به نمایشنامه‌هایی مانند Measure for Measure، Troilus و Cressida و غیره که بسیار محبوب هستند، اطلاق شده است با این که این نمایش‌هاخنده‌دار نیستند امّا آنها گاهی ضدقهرمان و ضدرمانتیک هستند و این عناصر به آنها طنز می‌بخشد. این نمایشنامه‌ها گاهی شامل بحث‌های جدی درباره مشکلات هستند و آثار نمایشنامه‌نویسانی مانند جان آزبورن (با عصبانیت به عقب نگاه کن) یا مولیر (تاریف) یا ایبسن (دشمن مردم) یا شاو (حرفه خانم وارن) حاوی این جنبه‌های تاریک هستند. به طور کلی، کمدی‌های سیاه یا تاریک درباره موضوعاتی مانند مرگ، بیماری و غیره است که باعث ناراحتی مخاطبان می‌شوند. با توجه به این که خندیدن در هنگام ناراحتی می‌تواند تنش را از بین ببرد این نوع کمدی حول این ایده متمرکز شده‌است که نمونه‌هایی از کمدی تاریک را می‌توان در فیلم‌هایی مانند Death Becomes Her، Burn After Reading و The Death of Stalin ملاحظه کرد.
کمدی دسیسه‌ها یا کمدی فتنه (Comedy of intrigue or situation comedy)
کمدی دسیسه‌ها، کمدی فتنه یا کمدی موقعیت اصطلاحی است که گاهی اوقات توسط منتقدان برای تعریف نمایشی استفاده می‌شود که در آن طنز عمدتاً به طرح‌های پیچیده و موقعیت‌هایی که به سرعت در حال تغییر هستند، بستگی دارد. این به شکلی از کمدی اطلاق می‌شود که در آن تمرکز اصلی به جای شخصیت‌ها بر روی دسیسه‌ها و غیره است. البته اکثر انواع کمدی‌ها همه این ویژگی‌ها را دارند و به سختی می‌توان یک کمدی ناب را جدا از کمدی فتنه پیدا کرد. کمدی دسیسه‌ها در عصر درایدن (Dryden) محبوبیت پیدا کرد و در اسپانیا معروف بود. به عنوان مثال ((اهمیت جدی بودن)) اثر اسکار وایلد و ((او برای تسخیر خم می‌شود)) اثر الیور گلداسمیت دارای چند ویژگی کمدی فتنه‌انگیز و ویژگی‌های کمدی رفتار هستند. نمایشنامه‌های فلچر هم عنصر دسیسه یا خلق موقعیت‌های گوناگون را در خود دارند. آنها به منابع خارجی خنده وابسته هستند، شوخ طبعی و طنز ندارند و در این گونه کمدی‌ها طنز کمی وجود دارد.
کمدی تراژیک (Tragicomedy)
کمدی تراژیک که در واقع نوعی درام است طنز و تراژدی را به شیوه‌های شگفت انگیزی با هم ترکیب می‌کند. اکثر کمدی‌های تراژیک دارای پایان غافلگیرکننده هستند و تقریباً پایان همه آنها شاد است و رویدادهای غم انگیز راه خود را از میان این داستان‌ها مانند زندگی واقعی طی می‌کنند. One Flew Over the Cuckoo’s Nest، Forrest Gump، و American Beauty برخی از نمونه‌های کلاسیک کمدی تراژیک هستند.
کمدی خطاها(Comedy of Errors)
در این نوع از کمدی نویسنده به اشتباه‌های شخصیت‌ها می‌پردازد. هر شخصیتی از آنچه در جریان است آگاه نیست و بیشتر، خطا به دلیل هویت اشتباه و سایر ابزارها رخ داده است و در پایان نمایش، معما به طور کامل حل می‌شود و همه از وضعیت واقعی مطلع می‌شوند. منشاء این کمدی از رم هست و چنین نمایشنامه‌هایی توسط ترنس نوشته شد. علاوه بر این، شب دوازدهم شکسپیر هم یک نمونه کامل در این زمینه است که با هویت اشتباه سروکار دارد.
مسخره (Farce)
برای ما ممکن است که در هنگام مسخره بازی (Farce) بهترین نوع طنز را نداشته باشیم ولی این برای مخاطبانی که به ظرافت‌های موجود در آن توجه خاص دارند، جذاب است و خنده در مسخره عمدتاً با کنش فیزیکی، موقعیت‌های پوچ و طرح‌سازی ضعیف برانگیخته می‌شود و موقعیت‌ها در یک مسخره، اغراق‌آمیز و اغلب غیرممکن هستند و همین موضوع باعث خنده می‌شود. شیطنت‌های Bottom و اپیزود Pryamus and Thisbe درA Mid Summer Night’s Dream مسخره هستند. اما عنصر زور را می‌توان حتی در تعدادی از کمدی‌های بهتر، کمدی‌های ترمیم و حتی در کمدی‌های شاو یافت. ضمنا در نقد انواع کمدی از اصطلاحات متعددی استفاده می‌شود که یکی از آنها کمدی دل آرته ایتالیایی (کمدی ماسکی) است که ما به ندرت به این نوع به شکل خالص آن بر می‌خوریم با این که آن در قرن شانزدهم و هفدهم بهترین حالت خود را داشته است. این نوع معمولا بر اساس برخی از داستان‌ها یا موقعیت‌های موجود توسط خود بازیگران به صورت بداهه ساخته می‌شد و شخصیت‌های استوک معمولی با ورودشان باعث خنده می‌شدند به عنوان مثال آرلکچینو نشان دهنده یک دلقک معتبر و پانتالون نماینده یک احمق پیر و پرخاشگر بود و شناخته‌شده‌ترین نویسنده این گونه کمدی‌ها کارلو گلدونی (1707-1793) است که نمایشنامه‌های نوکر دو ارباب و صاحبخانه از جمله آثار مهم او هستند.
در نهایت لازم به ذکر است که کمدی کارکردهای زیادی دارد اما مهمترین و بارزترین آن ایجاد سرگرمی برای مخاطبان است زیرا افراد مجبور می‌شوند به حماقت‌های شخصیت‌های مختلف کمدی بخندند به همین خاطر آنها با مشاهده کمدی در آن لحظه، زندگی غم انگیز را فراموش و به جای آن احساس شادی می‌کنند. به عنوان مثال جورج مردیت، در ایده کمدی خود، بر این عقیده است که: ((کمدی، انتقادی بر حماقت و رذالت است که هیچ تحقیر یا عصبانیتی در آن وجود ندارد. او همچنین بر این عقیده است که خنده یک کمدی غیرشخصی، مؤدبانه و بسیار نزدیک به لبخند است زیرا کمدی، حماقت و بداخلاقی را بدون بروز خشم، رسوا و مسخره می‌کند)).
به همین خاطر، روز به روز بر محبوبیت محصولات کمدی افزوده می‌شود و ارائه آن چه به صورت، کتاب، نمایشنامه، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و غیره با استقبال فراوان مخاطبان مواجه می‌گردد به همین خاطر باید به ارائه کمدی فاخر و آفرینش شادی و لبخند توجه ویژه داشت.
تالیف و ترجمه: یاسمن حسینی
منابع:
https://literarydevices.net/comedy/, comedy
https://www.eng-literature.com/2021/08/types-of-comedy-literature.html, Different Types of Comedy in Literature
https://owlcation.com/humanities/What-is-a-Comedy-Detailed-Analysis-Explanation, What Is a Comedy? Types & Characteristics of Comedy
http://examples.yourdictionary.com/type-of-comedy-in-literature-theater-and-film.html, type-of-comedy-in-literature-theater-and-film